Drobnjak Legal & Partners

Pojam statusnih promena je čisto pravni termin, često zbunjujući za laike, a opet sveprisutan u javnosti? Šta to podrazumeva?

Trend statusnih promena već duže vreme je prisutan na našem tržištu. Kompanije sve češće biraju ovaj model za proširenje poslovanja zbog brojnih prednosti u odnosu na klasičnu akviziciju udela. Ako govorimo o spajanju, sam proces se odigrava u više faza, pri čemu se pravi izazovi često javljaju tek nakon što se procedura formalno završi, tokom implementacije i integracije jednog sistema u drugi. Svi prethodni koraci služe kao pripremne radnje kako bi se osigurala bezbedna i pravno valjana sinergija. Ključ uspešne statusne promene leži u temeljitoj analizi poslovanja i sagledavanju svih potencijalnih rizika, što zahteva sveobuhvatnu, najpre finansijsku, a zatim i pravnu forenziku.

Zapaženiji primeri spajanja u bliskoj prošlosti, koje su predmet javnog interesovanja, odigrali su se u bankarskom sektoru. U godinama za nama svedočili smo pripajanju RBA banke (ranije Crédit Agricole banka) Raiffeisen banci, zatim preuzimanju Eurobank Direktne od strane AIK banke, kao i  spajanju NLB i Komercijalne banke.

Proces kupovine ili pripajanja druge kompanije nikada ne bi trebalo uzimati olako. Koja su top 4 ključna rizika? Koja je razlika kada su u pitanju banke u odnosu na privredna društva?

Sa pravnog aspekta, a i aspekta finansijskih implikacija, moramo razlikovati kupovinu od statusne promene. Kod kupovine udela suštinski ne dolazi do strukturnih promena u samoj organizaciji, već samo u vlasničkoj strukturi kompanije. Sa druge strane, statusna promena predstavlja potpuno drugačiji koncept koji se može manifestovati u više različitih oblika i podleže drugačijem zakonskom režimu. Statusna promena pripajanja je najčešći vid udruživanja dva sistema. Eklatantan primer za to jeste pripajanje NLB banke Komercijalnoj banci, koje smo ispratili u godini za nama. Statusne promene kod banaka su posebno izazovne i predstavljaju kompleksne integracione procese, što zbog zahtevnog tehničkog usklađivana procedura, platforme, prenosa baze klijenata, to zbog nešto drugačijeg zakonskog režima i strogog nadzora NBS nad ovim postupkom. Iz tog razloga, ovde bih se ograničila na komercijalno spajanja privrednih društava, van bankarskog sektora.

Kad govorimo o ključnim aspektima statusne promene, ističem značaj poreske regulative, pitanja statusa zaposlenih i ugovora van radnog odnosa, zaštitu članova društva i poverilaca, kao i pitanje zabrane konkurencije, s obzirom da se statusne promene ne mogu vršiti suprotno odredbama zakona kojim se uređuje zaštita konkurencije.

Obaveza objavljivanja nacrta ugovora ili plana podele, kao i mogućnost uvida u dokumentaciju relevantu za ovaj proces, omogućava svim zainteresovanim licima, poveriocima i dužnicima, da se upoznaju sa detaljima plana, uključujući imovinu i obaveze koje se prenose, kako bi mogli doneti informisanu odluku o budućem poslovanju sa društvom i dostupnim zakonskim merama zaštite. Ovde se može postaviti pitanje položaja člana društva koje se pripaja i potraživanja poverilaca koji smatraju da će statusna promena ugroziti naplatu njihovog potraživanja. Zakon propisuje određene mere zaštite za sve kategorije. Primera radi, poveriocu koji smatra da mu je statusnom promenom ugrožena naplata potraživanja, dostupne su mere poput zaloge i jemstva, eventualne izmene uslova ugovora po osnovu kog je nastalo potraživanje ili raskid tog ugovora, kao i mogućnost odvojenog upravljanja imovinom društva prenosioca do namirenja potraživanja, naravno uz jasna ograničenja kako bi se sprečile potencijalne zloupotrebe i „sabotiranje“samog postupka.

Sa druge strane, rizici su najveći na strani kupca  – društva sticaoca. Tokom procesa kupac mora identifikovati sva sporna pitanja koja su u vezi sa postavljenim ciljem integracije kao i finansijskim benefitima, što utiče na formiranje kupovne cene. Svi ovi aspekti zahtevaju pažljivo planiranje i anticipaciju tokom procesa statusne promene. Čak i najvećim sistemima može se desiti greška u proceni usled nedovoljno detaljne i stručne analize, što neretko rezultira velikim finansijskim gubicima.

Nakon akvizicije mogu se pojaviti mnogi neočekivani troškovi kao što su penali po okončanim sudskim sporovima, poreski penali nakon poreskih kontrola, aktiviranje hipoteka, zaloga, jemstava i garancija, odlazak zaposlenih i odliv „know-how“-a itd. Koji su to troškovi i kako ih minimizirati?

Šanse za pojavu vanrednih i skrivenih troškva mogu biti minimizirane ukoliko se analizi poslovanja pristupi sistematično i sačini detaljan due diligence izveštaj, kako pravni i tako finansijski. U pravnom izveštaju se, između ostalog, vrši procena troškova ili prihoda  očekivanih u slučaju pozitivnog ili negativnog ishoda sudskih sporova koji su u toku, na koji način se društvo upoznaje sa potencijalnim gubicima.  Iskusan advokat u velikom broju slučajeva može dati preleminarnu procenu ishoda spora. Što se tiče poreskog aspekta, statusna promena se ne može okončati tokom poreske kontrole bilo kog od učesnika. Međutim, postoji mnogo drugih poreskih aspekata poput pdv-a, zatim potencijalnog kapitalnog dobitka u slučaju da je jedan od motiva pripajanja raspolaganjem imovinom od strane društva sticaoca, a koji moraju biti detaljno prikazani u izveštaju revizora. Ukoliko je društvo prenosilac poreski dužnik ili jemac za dugove povezanih lica, koja su istovremeno poreski dužnici, poreska analiza zahteva posebnu pažnju. Jemstva, garancije, hipoteke su transparenti podaci, te društvo sticalac može imati jasnu sliku obaveza koje preuzima. Bez takve pravne i finansijske  analize, koja se vrši uz tim iskusnih advokata i revizora, nije moguće sprovesti sigurnu statusnu promenu.

Kakva su prava i obaveze zaposlenih u postupku statusne promene?

Statusna promena ni u kom slučaju ne bi trebalo da predstavlja osnov za okončanje radnog odnosa po inicijativi prethodnog ili naslednog poslodavca. Zakon o radu propisuje obavezu poslodavac sledbenika da od prethodnog poslodavca preuzme opšti akt i ugovore o radu koji važe na dan promene poslodavca, koji se mora primenjivati najmanje godinu dana od dana promene poslodavca. Oba poslodavca su takođe obavezna da obaveste reprezentativni sindikat ili zaposlene kod poslodavca prethodnika o promeni i u saradnji s njim preduzmu mere za ublažavanje ekonomskih i socijalnih posledica koje mogu nastati.

Prethodni poslodavac može otkazati ugovor o radu zaposlenom koji odbije prenos ugovora o radu ili se ne izjasni o nastavku rada kod poslodavca sledbenika, u roku određenom obaveštenjem o prenosu ugovora. Zakon o radu, međutim, ne navodi tačan rok u kome prethodni poslodavac može ostvariti ovo pravo, što čini nejasnim i nesigurnim status zaposlenog koji odbije prenos ugovora o radu ili se tome ne izjasni, sve dok prethodni poslodavac ne preuzme inicijativu za okončanje radnog odnosa.

U praksi se javlja interesantno pitanje opstanka tzv. menadžerskih ugovora društva koje se statusnom promenom gasi, a  po osnovu kojih su angažovani direktori i članovi nadzornog odbora. Naime, kod društva koje se statusnom promenom pripaja, zakon propisuje prestanak svih ovlašćenja direktora i članova nadzornog odbora kod dvodomnog upravljanja, te je  upitna sudbina takvog ugovora. S obzirom da rad van radnog odnosa ne podpada pod režim Zakona o radu i obavezu preuzimanja od strane novog poslodavca, opstanak ugovora i posledice raskida zavise od klauzula koje su obuhvaćene tim ugovorom.

Koji su izazovi za regulacija vezana za zaštitu podataka?

Iako je novi  Zakon o zaštiti podataka o ličnosti u primeni još od 2019. godine, to se ovde još uvek tretira kao “nova oblast”. Razlog za to, kod više od deceniju prisutne regulative, jeste i činjenica da nije dovoljno da se određeni kodeksi inkorporiraju u zakone, već je ključno da se značaj zaštite ratifikuje i u svesti ljudi, kako bi osnovna pravila za postupanje i zaštitu poverljivih ličnih podataka bila primenjivana. Kao licencirani DPO mogu reći da postoji dosta izazova vezano za prenos podataka kada su u pitanju transakcije između dva pravna lica. U ovoj situaciji, ključno je detaljno regulisati prenos podataka između privrednih društava putem ugovora i precizno definisati ko ima ovlašćenje za upravljanje tim podacima. Svako društvo bi trebalo da usvoji svoje pravilnike o zaštiti podataka i implementira snažne mere zaštite.

(Business Intelligence Review)

Zakonom o izmenama i dopunama Zakona o poreskom postupku i poreskoj administraciji („Sl. Glasnik RS“ br. 86/2019) izmenjen je član 20. Zakona o poreskom postupku i poreskoj administraciji, između ostalog i dodavanjem novog stava 5. koji glasi „u slučaju stečaja poreskog obveznika koji se sprovodi reorganizacijom, način namirenja poreskog potraživanja i mere realizacije plana reorganizacije, odnosno unapred pripremljenog plana reorganizacije, ne mogu biti predviđene suprotno odredbama ovog zakona i drugih poreskih propisa.“

Noveliranim odredbama Zakona o poreskom postupku i poreskoj administraciji (ZPPPA),  koje su protivno stečajnim propisima našle put do primene u praksi kroz davanje povlašćenog položaja glasu poreske uprave formiranjem posebne klase, povređena su osnovna načela ravnopravnosti poverilaca, čime je značajno otežano sprovođenje Zakona o stečaju (ZOS).  Navedena odredba se suštinski direktno vezuje za zabranu otpisa glavnog duga i kamate preko 50% i rokove otplate poreskog duga do 60 meseci, propisane poreskim propisima.  To dalje znači da se faktički ne može izglasati plan bez saglasnosti poreske uprave, nezavisno od visine potraživanja i srazmere koju imaju drugi poverioci, uz ograničenja u broju otplatnih rata i otpisu potraživanja. Stav sudova po ovom pitanju na samom početku primene izmenjenih odredbi bio je neusaglašen, dok je trenutno uglavnom na strani stečajnih propisa kao lex specialis u odnosu na poresko zakonodavstvo.

Usled direktne kolizije odredbi važećeg ZOS i odredbi važećeg ZPPPA, koje se primenjuju na istu pravnu situaciju, neophodno je rešiti pitanje sukoba dva zakona.

*Informacije u ovom tekstu ne predstavljaju pravni savet i date su samo u informativne svrhe.

Objavljeno: 3. jula 2024.

Could you tell us more about the Drobnjak Law Office? Which areas of law does the firm cover, and how do you stand out from other law offices?

BojanaDrobnjak Legal & Partners is primarily a commercial, litigation and bankruptcy legal office. However, supported by decades of experience, we take on both civil and criminal cases, especially for „white collar crimes“, enforcement, labour law, contract law, insurance, etc.; we are able to provide a complete service to the client. Although GDPR is a newer regulation, we have made great effort to specialise in this and become experts in all it nuances. I participated as an associate in an international arbitration case and non-litigation legal procedures in the UK and Greece. Contrary to many of my peers, I do not believe legal specialisation produces the best outcomes; real world legal solutions often traverse several legal spheres, so you cannot focus on one legal argument if you are to argue your case to the fullest potential. Every professional has its place in the legal market, we don’t see other offices as competitors.

As a woman entrepreneur, could you share your secret to success?

Bojana:Legal profession seems to predominantly be an activity in which the majority of entrepreneurs are male. Thus, it is important that you believe in yourself, which is achieved with confidence in the solutions you offer to the client, and fortunately I am now backed by many years of my own work, training, and dedication. Being fundamentally a ‘people’ business, success also requires one to be able to adapt to the many different characters you will encounter, which can be a challenge but also hugely rewarding. Entrepreneurial work requires one to maintain professionalism at all times, you are your own representative, but also patience in completing the many behind the scenes activities required for maintaining a business. If I had to prescribe a recipe for success, it would be „love your work, live your work“; that moment when you don’t extend your sick leave, or you can’t wait for the first day at work after a dreamy trip…that’s who I am.

As a recently joined member of the BSCC, could you kindly share how our collaboration has worked so far?

Bojana:I am extremely satisfied with the cooperation with BSCC; the organisation shows great respect for its members. Joining the BSCC has already proved to be the right choice; I was cautiously optimistic after the first interview, and my enthusiasm was confirmed shortly after. The care and cooperation of its members, friendly communication, an effort to develop as a team; all this is the path that the BSCC has taken and which, I must admit, is different from many other organisations. Simply said, BSCC offers much more than it presents itself.

Could you tell us more about your future plans? What can we expect from the Drobnjak Law Office in the forthcoming period?

Bojana: Every day represents a step forward, and we are looking to expand our team sustainably over time in order to support the growing client base. As lawyers, judging by the fact that big changes are always being introduced in our field, we have to adapt to new trends; this is not a matter of choice but survival. A satisfied team is just as important as a satisfied client, so our progress lies both in the expansion of our workplace and in the constant improvement of the team that makes up this office.

(British-Serbian Chamber of Commerce)